مقالات

ساز باغلاما چیست؟

ساز باغلاما جزو خانواده سازهای زهی زخمه ای می باشد. که با زخمه زدن مضراب پلاستیکی یا سرانگشتان دست (شلپه یا شرپه) بر عامل مرتعش شونده، نواخته میشود.

معنی لغوی باغلاما

باغلاما در لغت ترکی به معنی فعل امر نَبندْ (از مصدر بستن: Bağlamak) و همچنین به معنای اتصال (بند و بست) است. که این معنی به مفهومی که در موسیقی دارد نزدیک تر می باشد.

شاید نام آن را بتوان به وجود دستان و بندهای موجود روی دسته اش ارتباط داد. همچنین میتواند به منظور پرده بستن بر روی قوپوز و سازهای هم خانواده ی آن و نیز بستن و سوار کردن صفحه ی ساز بر روی کاسه ی طنینی مرتبط باشد.

در شهر های ترک زبان این ساز را با نام های دیگری همچون بولگاری، بوزوک، جورا، چالغی، چوگور، چکو، دمبرا، دینقیر، زیمبرا و تنبور نیز می شناسند.

باغلاما در معنی سنتی ترکی، یک مسابقه رقابت شعری است. در طول این مسابقه که عموماً چندین روز ادامه دارد، آشیق ها در مصاف هم داستان گویی می کنند. شخصی که شعرها و نغمه های بیشتری در حافظه داشته، برنده میشود و ساز رقیب را نیز به عنوان نشانی از پیروزی به او می دهند. امروزه این سنت در آذربایجان از میان رفته، اما در ترکیه هنوز متداول است.

تاریخچه ساز باغلاما

تاریخچه ساز باغلاما
تاریخچه ساز باغلاما

ساز باغلاما اصالتاً ترکی می باشد و ساز ملی قوم ترک و منطقه آناتولی به حساب می آید. سازهای هم خانواده آن در نیم قرن گذشته در کشورهای همسایه ترکیه (ایران، عراق، آذربایجان) رواج یافته است. این ساز در موسیقی کلاسیک عثمانی، موسیقی محلی ترکی، موسیقی آذری، موسیقی آشوری، موسیقی ارمنی، و در بخش هایی از سوریه، عراق و یونان و کشورهای بالکان نواخته میشود.

به گفته موّرخان تنبور باغلاما در قرن یازدهم توسط سلجوقیان وارد آناتولی شده است. به مرور این ساز در موسیقی آن نواحی ترویج پیدا کرد و با پیشرفت فرهنگ و موسیقی، در اشکال گوناگونی ساخته شد.

عبدالقادر مراغه ‌ای، موسیقیدان و نوازنده ایرانی قرن نهم هجری در کتاب مقاصد الالحان خود، به انواع تنبور مانند تنبور شیروانی (تنبوری متعلق به شیروان ، واقع در شمال آذربایجان) و تنبور ترکی (تنبور ترک ها) و نحوه توسعه آن نیز اشاره کرده است.

برای آشنایی بیشتر با ساز تنبور کلیک کنید.

به گفته برخی دیگر ساز باغلاما مربوط به نیمه دوم قرن هجدهم بوده که در چندین نوشته اروپایی به آن اشاره شده، پس از گذشت حدود یک قرن، ساز مشابه باغلاما در ترکیه شهرت بیشتری به دست آورده و سیر تکامل خود را تا پیوستن به گروه های موسیقی محلی طی کرد.

همچنین ابزاری شبیه به باغلاما در حفاری های باستان شناسی از سومر و هیتی در آناتولی و در یونان باستان کشف شده است. اما برای قدمت نام گذاری آن هنوز منشأ مشخصی نیست.

موّرخان بر این باورند که باغلاما و سازهای هم خانواده آن ماحصل تغییراتی هستند که بر روی ساز تنبور صورت گرفته است. از این تغییرات میتوان به افزایش تعداد پرده ها، صدادهی ساز، روش نواختن، تعداد و ترتیب فرت ها روی دسته  نام برد. به هر صورت، باغلاما و سازهای هم خانواده آن، نقش بسیار مهمی در انتقال فرهنگ و موسیقی ترکیه به دنیا ایفا کرده اند.

سازهای هم خانواده باغلاما

ساز باغلاما در انواع و اندازه های گوناگون مطابق با هدف مورد نظر ساخته میشود:

جورا (Cura)

تانبورا (Tanbura)

باغلاما دسته کوتاه (Çöğür,Kısa Sap Bağlama)

باغلاما دسته بلند (ِUzun Sap Bağlama)

دیوان (Divan)

میدان (Meydan)

بُزوک (bozuk)

بولگاری (bulgari)

ایکی تتَلی (iki telli)

ساختار ساز باغلاما

ساختار ساز باغلاما
ساختار ساز باغلاما

کاسه طنینی

باغلاما نیز مانند تمامی سازهای مضرابی مشابه، دارای دو نوع کاسه یکپارچه یا اصطلاحاً یک تکه و ترکه ای می باشد. نوع ترکه ای از اتصال ترکه های چوب در کنار هم ایجاد شده که موجب تشکیل کاسه میشوند. برای ساخت کاسه اغلب از از تنه درختانی چون توت، شاه بلوط، آلوش، افرا، ماهون و.. استفاده میشود.

صفحه ساز

این بخش که به منظور ایجاد صدا، بسیار مهم و اصلی محسوب میشود، بر روی دهانه کاسه قرار گرفته و خرک بر روی آن نصب میشود. جنس صفحه رویی از چوب درختان تیره مانند افرا، کاج، صنوبر و.. می باشد و نقش مهمی در کیفیت و طنین صدا ایفا می کند.

دسته و پرده

دسته ساز باید استحکام و سهولت لازم برای نواختن را داشته باشد. برای ساخت دسته معمولا از چوب هایی مانند بلوط، گردو، ماهون و… استفاده می شود. درختی که چوبش را برای ساخت ساز باغلاما به کار می گیرند، باید رگه دار بوده و گره ای نداشته باشد.

این چوب ها به شکل مثلثی بریده میشوند و به اندازه طول دسته جدا میشوند. پس از اینکه به اندازه لازم در کوره خشک شدند، در برخی قسمت های بالای خَرَک سوراخ هایی با زاویه 15 درجه تعبیه میشود. سپس قسمت هایی از دسته محاسبه شده و به منظور پرده بندی، علامت گذاری میشود.

پرده ها معمولاً از نخ پلاستیکی سیاه تهیه میشوند. تعداد پرده ها در باغلامای دسته کوتاه 19 و در باغلامای دسته بلند 24 عدد است.

به منظور بستن پرده ها بر روی دسته در ابتدا آنها را می پیچانند و پس از 4 بار گردش دور دسته، گره می زنند. پرده ها باید طوری روی دسته بسته شوند که قابل حرکت و جابه جایی باشند.

گوشی ها

گوشی ها
گوشی ها

گوشی ها بر روی سر دسته ساز قرار می گیرند. برروی ساز باغلاما 7 عدد گوشی وجود دارد که دقیقا به اندازه سیم ها می باشند. 4 سوراخ روی سر دسته و 3 سوراخ در کناری آن ایجاد شده که گوشی ها داخل آنها قرار می گیرند. سیم ها نیز به دور گوشی ها پیچیده شده و به وسیله آنها نیز کوک میشوند. گوشی ها از چوب درختانی مانند مَمرَز، بلوط و شمشاد تهیه میشوند. ساختار گوشی از پایین به بالا ضخیم میشود و با یک انحراف کوچک، سوراخی در برآمدگی اش کنده میشود، تا سیم بتواند از میانش عبور کند.

خرک، شیطانک و سیم گیر

خرک، شیطانک و سیم گیر ساز باغلاما وظیفه نگه داری سیم ها را بر عهده دارند.

خرک میانی که مهمترین خرک بر روی ساز باغلاما است. سیم ها را از سطح کاسه جدا کرده و برای تشکیل صدایی مناسب قابل جابجایی است. این خرک حدود 8 تا 10 سانتی متر از سمت پائین کاسه ساز واقع شده که باید نه خیلی بلند باشد نه خیلی کوتاه. شکاف های کوچکی بر روی آن ایجاد می کنند، تا سیم ها را از میانش عبور دهند.

خرک بالایی یا همان شیطانک در انتهای دسته پیش از شروع سرپنجه و پرده ها قرار گرفته است. که وظیفه کاهش طول سیم ها از دسته به بخش مرکزی است.

خرک تحتانی یا همان سیم گیر، در انتهای صفحه بر روی لبه کاسه مستقر شده تا سیم ها در بین شیار های آن گره بخورد و ثابت بمانند.

خرک ها معمولاً از شاخ، استخوان، عاج و چوب درختانی سخت چون شمشاد ساخته میشود.

سیم ‌ها

در قدیم از موی اسب، روده و ابریشم برای ساخت سیم استفاده می شد. اما امروزه بیشتر سیم های فولادی که صدای بهتری می دهند استفاده میشوند. همچنین برخی از سیم ها ابریشم/ فنری هستند.

ساز باغلاما دارای هفت عدد سیم است. این سیم ها به سه گروه سه سیمه، دو گروه دو سیمه تقسیم میشوند که در ادامه به نحوه کوک آن ها اشاره خواهیم کرد.

مضراب

از مضراب یا تَزَنه در نواختن ساز باغلاما استفاده میشود. تَزَنه از موادی مانند صدف، چوب گیلاس، شاخ، پر غاز و پلاستیک نرم تهیه می شود. مضراب ها پس از ساخته شدن در روغن زیتون خوابانده میشوند تا مستحکم شده و صدای خوبی بدهند.

مضراب ها در گذشته بیشتر از چوب گیلاس و صدف ساخته می شدند. درخشش و انعطاف پذیری صدف و چوب گیلاسی که تمیز و دارای شیره است. برای مضراب بسیار عالی به شمار می آمد. اما امروزه مضراب پلاستیکی کاربرد بیشتری دارد.

ویژگی ساز باغلاما

ویژگی ساز باغلاما
ویژگی ساز باغلاما

از جمله ویژگی هایی که این ساز را از سازهای مضرابی دیگر متمایز می کند، دارا بودن سه گروه سیم در آن می باشد. در این سه گروه، هفت سیم جای گرفته که به یک گروه سه ‌سیم، دو گروه دوسیم تقسیم میشود.

دسته بندی سیم ها باعث شده تا نواختن آن کمی از دیگر سازها متمایز باشد. نوای سیم ها در کاسه گلابی شکل باغلاما می چرخد و به این دلیل که کاسه از یک صفحه چوبی پوشانده شده است، سبب تولید صدای خاص ساز و تقویت صدای آن می شود.

کوک ساز باغلاما

در موسیقی محلی ترکیه باغلاما کوک های گوناگونی دارد، اما به طور معمول چیدمان سیم ها در ساز باغلاما از پائین به بالا «دو، دو، سه» است. در ادامه کوک سازهای هم خانواده باغلاما را مشاهده میکنید.

  • کوک بوزوک یا کارا (Sol, Re, La)
  • کوک باغلاما (La, Sol, Re)
  • کوک مستزاد (Fa, Re, La)
  • کوک میسکت (Fa#, Re, La)

نوازندگان مشهور باغلاما

از اساتید و نوازندگان معروف این ساز گوش نواز می توان به اورهان گنجه بای، احمد کوچ، مراد کایا، چتین آکدنیز، اردال ارزینجان، دسکو هرکی، نشئت ارتاش، حسرت گؤل‌تکین، ارول پارلاک، عارف ساغ، کارل ساندرز، ارکان اوغور، عثمان آکیول نام برد.

سخن پایانی

در این مطلب تلاش کردیم شما را با ساز باغلاما و ساختار اجزای آن آشنا نمائیم. همچنین انواع ساز باغلاما و تفاوت های آن با هم را توضیح دادیم. برای آشنایی بیشتر با انواع سازهای زهی و بررسی و مقایسه آنها با هم از سایت سارژوست بازدید نمایید. در انتها اگر پرسش و یا نظری درمورد این مقاله دارید، آن را در قسمت نظرات با ما به اشتراک بگذارید.

۱۶ thoughts on “ساز باغلاما چیست؟”

  4. Industries in Iraq says:

    Revolutionizing market intelligence in Iraq, Businessiraq.com emerges as a game-changing platform by integrating artificial intelligence and data analytics into its Iraq business directory. The platform’s innovative Smart Match feature automatically connects businesses with compatible partners based on their profiles, industry focus, and business objectives. Real-time business news in Iraq is enhanced with predictive market analysis, helping companies anticipate trends and opportunities. The platform’s Iraq jobs section now includes skill-matching algorithms, while the tender directory offers automated alerts for relevant opportunities. With enhanced online business listings featuring virtual showrooms and 360-degree company tours, Businessiraq.com is transforming how businesses connect and thrive in Iraq’s digital age.

  5. شركات تصنيع المعادن العراقية says:

    Businessiraq.com’s commitment to facilitating market entry cannot be overstated. For international businesses looking to enter the Iraqi market, the platform serves as a comprehensive starting point. It offers invaluable resources, connections, and insights that demystify the complexities of operating in Iraq. With a user-friendly interface and a wealth of information readily available, Businessiraq.com bridges the gap between local knowledge and international business acumen, making the entry process more seamless and efficient.

  6. Nancyraw says:

    Эта публикация дает возможность задействовать различные источники информации и представить их в удобной форме. Читатели смогут быстро найти нужные данные и получить ответы на интересующие их вопросы. Мы стремимся к четкости и доступности материала для всех!
    Детальнее – https://dongphuchoanggia.vn/hello-world

  8. Iraq Economic Indicators says:

    Understanding the overall economic trends in Iraq is vital for any business operating in or considering entry into the market. BusinessIraq.com offers sophisticated economic analysis, providing expert forecasts and insightful commentary on key macroeconomic indicators. We track GDP growth, inflation rates, unemployment figures, and foreign exchange reserves, providing contextual background for current business conditions. Our analysis includes discussions of the impact of global events and national policies on the Iraqi economy, providing valuable context for long-term strategic planning.

  9. Baghdad Trade Echo says:

    BusinessIraq.com offers specialized coverage of Iraq’s agricultural and manufacturing sectors, tracking developments in food security, industrial production, and export opportunities. Our reporting helps stakeholders identify emerging opportunities and challenges in these crucial economic sectors.

  10. Iraq Business Echo says:

    Understanding the complexities of Iraq’s market, BusinessIraq.com offers specialized reporting on trade policies, economic reforms, and market trends. Our platform features expert interviews with industry leaders, government officials, and economic analysts, providing valuable insights into Iraq’s business climate. Regular coverage of international partnerships, foreign investment initiatives, and cross-border trade agreements keeps our readers ahead of market developments.

  11. Trade Iraq Express says:

    BusinessIraq.com features insightful commentary and analysis from leading experts in the Iraqi business world. Our contributors offer unique perspectives on key issues, providing valuable insights derived from years of experience and in-depth research. Their analysis allows readers to form comprehensive opinions and make informed decisions based on the expertise of leading figures.

  12. Energy Sector Iraq says:

    The platform’s commitment to accuracy makes BusinessIraq.com an invaluable resource for understanding Iraq’s market dynamics. Our daily updates, weekly summaries, and monthly sector analyses provide deep insights into market trends, economic indicators, and business opportunities across all major industries.

  14. Barbarabrurb says:

    Алкогольный запой — это не просто следствие длительного употребления спиртного, а критическое состояние, которое, если оставить его без своевременного квалифицированного медицинского вмешательства, может привести к крайне серьезным и даже необратимым последствиям для здоровья и жизни человека, затрагивая практически все системы организма
    Получить больше информации – вывод из запоя в архангельске

  15. Cesarkem says:

    Алкогольная зависимость может стремительно ухудшать состояние здоровья, превращаясь в запой, сопровождающийся серьезной интоксикацией организма. В Санкт-Петербурге профессиональные наркологи выезжают на дом круглосуточно, чтобы оказать экстренную помощь в критических ситуациях. Такой формат лечения позволяет начать детоксикацию сразу после обращения, обеспечивая оперативное вмешательство в комфортных условиях, где пациент сохраняет свою конфиденциальность.
    Исследовать вопрос подробнее – вывод из запоя на дому санкт-петербург круглосуточно

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *