آشنایی با سازهای زهی

سازهای زهی (Chordophones) که به زه صدا نیز مشهور هستند به دسته ای از ساز ها گفته می شود که در آن ها از طریق ارتعاش سیم (که به آن زه، تار و وتر نیز گفته می شود) صدا تولید می شود. به صورت معمول با زخمه زدن، ضربه زدن و یا کشیدن کمانه (آرشه) بر روی این زه ها که از دو نقطعه تحت کشش هستند، صدای مورد نظر از ساز تولید می شود. ساز های زهی به سه دسته ساز های زهی آرشه ای، زخمه ای، مضرابی و چکشی تقسیم می شوند.

 

ساختار سازهای زهی

برای تولید صوت در سازهای زهی همانطور که از نامشان پیداست از سیم یا وتر استفاده می شود. برای ساخت این سیم ها در گذشته از روده حیوانات استفاده می شد اما امروزه از سیم های فلزی استفاده می شود که از آلیاژ های گوناگون ساخته می شوند.

بیشتر سازهای زهی از چوب ساخته میشوند که برای تشدید طنین و رنگ صوتی ویژه هرکدام، کاسه رزونانس با شکل اکوستیکی مخصوص به خود را دارا میباشند. سازها در طول تاریخ در کشورهای گوناگون متناسب با فرهنگ و جغرافیای ویژه سرزمینشان طراحی،ساخته و تکامل یافته اند.

برای مثال ساز هایی مانند سه تار، گیتار و ویولن در انتهای خود کاسه رزونانس دارند که به آن یک دسته متصل است. دسته این ساز ها محل قرارگرفتن دست چپ است و در بالای آن جعبه ای وجود دارد که در آن گوشی ها قرارگرفته اند. سیم ها در انتهای ساز بسته می شوند، طول ساز را طی کرده و به دور گوشی ها بسته می شوند. شکم بعضی از این ساز ها مانند ساز تار دو قسمتی است. در این ساز ها معمولا با استفاده از یک مضراب به سیم ها ضربه (زخمه) می زنند.

دسته ای دیگر از ساز های زهی نیز مانند پیانو، از یک مکانیزم کاملا متفاوت بهره می برند و با استفاده از کلاویه ها نواخته می شوند. درواقع با فشردن کلاویه ها، چکش هایی که داخل این ساز وجود دارند به سیم ها ضربه می زنند و از این طریق باعث تولید صدا می شوند.

 

انواع ساز های زهی

ساز های زهی انواع مختلفی دارند که عبارتند از:

• سازهای زهی آرشه ای (کمانه ای) مانند ویولن، ویولا، کمانچه و قیچک
• سازهای زهی زخمه ای مانند تار، عود، گیتار و قانون
• سازهای زهی چکشی مانند پیانو و کلاوسن
• سازهای زهی مضرابی مانند سنتور

سازهای زهی آرشه ای (کمانه ای)

به ساز هایی گفته می شود که در اثراصطکاک آرشه یا کمان بر روی سیم یا همان زه های این دسته از ساز ها صدا تولید می کنند که به اسطلاح آمیانه سازهای کششی نیز به آنها گفته می شود. به عمل کشیدن آرشه روی سیم های ساز کمانه کشی گفته می شود. ویولن و کمانچه نمونه های شناخته شده و بسیار خوش صدایی از ساز های زهی آرشه ای هستند.

برای به وجود امدن اصطکاک ما بین آرشه و سیم ها به طور معمول از کلیفن استفاده می شود، به گونه ای که مو های آرشه یا کمان را به کلیفن که ساخته شده از صمغ درختان است آغشته می کنند سپس با کشیدن آرشه بر روی سیم ها ارتعاش بیشتری ایجاد می شود و صدای ساز بسته به جنس مو ها و نوع کلیفن رنگ به خصوص خود را تولید می کند!

Tone ها یا همان نت های موسیقی در اثر تغییر در طول سیم یا زه ها که معمولا توسط انگشتان دست چپ روی دسته (گریف) ساز توسط نوازنده ها انجام میشود اجرا می شود.

ابعاد و اندازه هر ساز در محدوده صوتی یا به عبارتی گستره صوتی هر ساز تاثیر مستقیم دارد؛ به گونه ای که هرچه ابعاد ساز بزرگتر میشود صدای آن بم تر و هرچه آبعاد ساز کوچکتر میشود صدای آن زیر تر می شود.

معمولا سازهای زهی آرشه ای سازهای بسیار چابک و توانمند در اجرای قطعات در سبک های گوناگون موسیقی می باشند.

 

سازهای زهی زخمه ای

ساز های زهی زخمه ای، ساز هایی هستند که در آن ها بر اثر زخمه زدن به وسیله انگشت یا توسط ابزاری که مضراب نام دارد، بر روی سیم یا زه های ساز، صدا تولید می شود. یکی از آشناترین ساز های زهی زخمه ای، گیتار است که اکثر ما با آن آشنایی داریم. این ساز گاهی با انگشتان نوازنده و گاهی نیز با استفاده از مضرابی که پیک نام دارد، نواخته می شود. در این ساز های جنس سیم ها، نوع زخمه ها و همچنین چگالی مضراب ها در رنگ، بافت و گستره صدای تولید شده تاثیر مستقیم دارد.

بعضی از ساز های زهی زخمه ای بر روی کاسه رزونانس خود و در زیر خرک ها (که حامل فشار سیم ها هستند) دارای پوست می باشند که در رنگ صوتی این سازها تاثیر بسیار زیادی دارد. البته این پوست ساز را در مقابل تغییرات دمایی و رطوبتی اسیب پذیر تر می کند! دسته دیگری از این سازها وجود دارند که سطح کاسه رزنانس آنها کاملا از چوب ساخته شده است.

تغییر تون (Tone) و نت های موسیقی در سازهای زهی زخمه ای شبیه به سازهای زهی آرشه ای می باشد با این تفاوت که در دسته یا همان گریف این سازها برای شناسایی نت ها از پرده یا دستان بندی استفاده می شود که این پرده ها از جنس نخ های بخصوصی تولید می شوند و نوازنده با فشردن این پرده ها و تغییر طول سیم نت های متفاوت را اجرا می کند.

به طور مثال گیتار یکی از معروف ترین و قدیمی ترین سازهای این دسته به حساب می آید. نوازنده دسته گیتار را در دست چپ گرفته و با استفاده از انگشت های دست راست (فینگر استایل) و یا با استفاده از پیک (پیک استایل) بر سیم های آن زخمه می زند.

 

ساز های زهی چکشی

سازهای زهی چکشی یکی از انواع ساز های زهی هستند که به طور معمول گستره صوتی وسیعی دارند و در ابعاد گوناگون ساخته می شوند.

این دسته از سازها (مانند پیانو و کلاوسن) دارای مکانیزمی می باشند که نوازنده با فشار دادن یکی کلید ها صفحه کلید باعث اعمال مکانیکی این مکانیزم شده و در نهایت چکشی که به هر یک از کلید ها متصل شده به سیم ها ضربه وارد می کند و صدای ساز تولید می شود. نکته جالب در این سازها این است که چکش ها به پارچه نمدی آغشته شده اند. برای نرم تر شدن صدای ساز، در حالت ابتدایی این چکش ها روی سیم های ساز قرار دارند تا مانع ارتعاش آن ها شوند.

سپس با فشاردادن کلید مربوط به آنها روی صفحه کلید، در واقع چکش ها از سیم فاصله گرفته و دوباره بر روی سیم ها ضربه می زنند و تا لحظه ای که نوازنده کلید را رها کند چکش از سیم فاصله دارد و پس از رها کردن کلید چکش طنین سسیم را خفه می کند و به حالت عادی آن که چسبیده به سیم ها است بر می گردد.

نکته جالب دیگر در مورد این سازها، وجود پدال هایی است که مکانیزم ارتباط چکش ها با سیم ها را تغییر می دهند.

 

ساز های زهی مضرابی (کوبه ای)

این دسته از سازها ماننده ساز های هم خانواده با ساز ایرانی سنتور از تعداد سیم های زیادی برخوردار هستند.

تفاوت آنها با سازهای زهی چکشی در این است که به جای مکانیزم، نوازنده با دو عدد وسیله چوبی که به آنها در فارسی مضراب (mallet) گفته می شود به سیم های ساز که در دسته های مختلف روی خرک های متعدد قرار گرفته اند، ضربه می زنند و صدای ساز تولید می شود.

چون این ساز ها معمولا از سازهای زهی چکشی کوچکتر هستند، سازگرانی که آنها را می سازند باید فشار وارده توسط سیم ها را، با انتخاب چوب مناسب و مستحکم و همچنین پل گذاری (ستون هایی که برای تحمل فشار استفاده میشود) مناسب کنترل کنند.

 

پیشنهاد می کنیم مطلب معرفی انواع ساز را بخوانید.

همچنین می توانید برای خرید ساز به این صفحه مراجعه نمایید.

[sc_fs_multi_faq headline-0=”h2″ question-0=”ساز زهی به چه سازهایی گفته می شود؟” answer-0=”ساز زهی به دسته ای از سازها گفته می شود که صدای آن ها از طریق ارتعاش سیم ها تولید می شود.” image-0=”” headline-1=”h2″ question-1=”معروف ترین سازهای زهی کدامند؟” answer-1=”ویولن، ویولن سل، کمانچه، قیچک، تار، سه تار، گیتار، سنتور، قانون، پیانو، چنگ و … جزء معروف ترین ساز های زهی هستند.” image-1=”” count=”2″ html=”false” css_class=””]